Sözleşme Bedellerinin Döviz Cinsinden veya Dövize Endeksli Olarak Belirlenme Yasaklarına İlişkin Ek İstisnalar
13.09.2018 tarihli ve 30534 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ve yayımı itibari ile yürürlüğe giren Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair 85 No’lu Cumhurbaşkanı Kararı ile 32 Sayılı Karara eklenen 4. madde uyarınca Türkiye’de yerleşik kişilerin, Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca (“Bakanlık”) belirlenen istisnalar dışında, kendi aralarındaki menkul ve gayrimenkul alım satım, taşıt ve finansal kiralama dahil her türlü menkul ve gayrimenkul kiralama, leasing ile iş, hizmet ve eser sözleşmelerinde sözleşme bedeli ve bu sözleşmeden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenemeyeceği ve bu yasaklara ilişkin Bakanlık tarafından Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2008-32/34) de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (Tebliğ No: 2018-32/51) (“Eski Tebliğ”) ile dövizle ödeme yasağının kapsam ve istisnalarının belirlenmiş olduğu 12.10.2018 tarihli makalemiz ile anlatılmış idi. (Makalemize buradan ulaşabilirsiniz.)
Ancak Bakanlık, bu kez 16.11.2018 tarih ve 30597 sayılı Resmi Gazete’de yayımlamış olduğu Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2008-32/34)’de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (Tebliğ No: 2018-32/52) (“Tebliğ”) ile 6.10.2018 tarihinde belirlenmiş olan yasakların istisnalarını genişletmiş ve birçok değişiklik yapmıştır.
Makalemiz açısından sözleşmeler özelinde incelenenin ötesinde yerleşik kişi tanımında, kıymetli evraklara ilişkin düzenlemede, dövize endeksli sözleşme tanımında, karardan önce imzalanan sözleşmelerde ve tahsil edilmiş ve muaccel olmuş alacaklarda da değişiklikler ve eklemeler yapılmıştır.
Öncelikle yerleşik kişi tanımına ilişkin düzenlemenin kapsamından bahsedelim. Eski Tebliğ ile Türkiye’de yerleşik kişilerin yurt dışındaki; şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu, işlettiği veya yönettiği fonlar, doğrudan veya dolaylı olarak yüzde elli ve üzerinde pay sahipliklerinin bulunduğu şirketler Türkiye’de yerleşik kişi kabul edilmişti. Tebliğ’e eklenen yeni cümle ile bu şirketlerin taraf olduğu yurt dışında ifa edilen sözleşmeler dövizle sözleşme yapma yasağı kapsamında olmadığı düzenlenmiştir.
Devamında 13.09.2018 tarihinden yani 32 sayılı kararın geçici 8. Maddesinin yürürlüğe girdiği tarihten önce düzenlenen ve dolaşıma girmiş kıymetli evrakların döviz üzerinden ya da dövize endeksli olarak belirlenmesine gerek olmadığı düzenlenmiştir.
Dövize endeksli sözleşme tanımı şu şekilde genişletilmişti; uluslararası piyasalarda fiyatı döviz cinsinden belirlenen kıymetli madenlere ve/veya emtiaya endekslenen ve/veya dolaylı olarak dövize endekslenen sözleşmeler, dövize endeksli sözleşme olarak değerlendirilecektir. Buna ek olarak taşımacılık faaliyetlerine ilişkin hizmet sözleşmelerinde akaryakıt fiyatlarına endeksleme yapılmasının mümkün olduğu Tebliğ ile hüküm altına alınmıştır.
13.09.2018’den önce imzalanan sözleşmelere ilişkin ek istisnalar ise şöyledir;
- Yolcu taşıma amaçlı ticari taşıt satış sözleşmeleri
- Menkul ve gayrimenkullere ilişkin finansal kiralama sözleşmeleribedellerinin Türk Lirası olarak yeniden belirlenmesi gerekmemektedir.
Tahsil Edilmiş ve Muaccel Olmuş Alacaklara ilişkin ise gayrimenkul kira sözleşmeleri kapsamında verilen depozitoların ve sözleşmelerin ifası kapsamında dolaşıma girmiş kıymetli evrakların da bedellerinin Türk Lirasına çevrilmesine zorunlu olmadığı düzenlenmiştir.
Son olarak, Sözleşme tipleri özelinde incelemeye geçmeden önce belirtmemiz gerekir ki Eski Tebliğ’de yer alan istisnalar kapsamında değerlendirilen ve döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenmesi zorunlu olmayan sözleşmelerin tarafların mutabakatı veya bir tarafın talebi ile bu bedellerin Türk Parası cinsinden yeniden değerlendirilmesini düzenleyen hüküm Tebliğ ile kaldırılmıştır. Artık istisna kapsamında olan sözleşmelerin bedellerinin yalnızca bir tarafın talebi ile yeniden Türk Parası olarak belirlenmesi zorunlu değildir.
Makalemizin devamında değişiklikler sözleşme tiplerine göre irdelenecek ve ayrıntıları ile belirtilecektir.
A. Menkul ve Gayrimenkullere İlişkin Sözleşmeler
1. Gayrimenkul satış sözleşmeleri- md.8 (1) (3)
Tebliğ ile Serbest bölgelerde yer alan gayrimenkul satış sözleşmelerinde sözleşme bedeli ve diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenmesine ilişkin yasak kaldırılmıştır.
Tebliğ ile eklenen 3. Fıkra uyarınca Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan Türkiye'de yerleşik kişilerin veya dışarıda yerleşik kişilerin, Türkiye'de bulunan; şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu, doğrudan veya dolaylı olarak yüzde elli ve üzerinde pay sahipliklerinin veya ortak kontrol ve/veya kontrolüne sahip bulunduğu şirketler ile serbest bölgedeki faaliyetleri kapsamında serbest bölgelerdeki şirketlerin alıcı olarak taraf oldukları gayrimenkul satış sözleşmelerinde sözleşme bedeli ve diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenmesi artık mümkün olmaktadır.
2. Gayrimenkul kira sözleşmeleri - md.8 (2) (3) (4) (5)
Tebliğ ile Serbest bölgelerde yer alan gayrimenkul kira sözleşmelerinde sözleşme bedeli ve diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenmesine ilişkin yasak kaldırılmıştır.
Tebliğ ile eklenen 3. Fıkra uyarınca Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan Türkiye'de yerleşik kişilerin veya dışarıda yerleşik kişilerin, Türkiye'de bulunan; şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu, doğrudan veya dolaylı olarak yüzde elli ve üzerinde pay sahipliklerinin veya ortak kontrol ve/veya kontrolüne sahip bulunduğu şirketler ile serbest bölgedeki faaliyetleri kapsamında serbest bölgelerdeki şirketlerin alıcı olarak taraf oldukları gayrimenkul kira sözleşmelerinde sözleşme bedeli ve diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenmesi artık mümkün olmaktadır.
Tebliğ ile eklenen 4. Fıkra uyarınca Kültür ve Turizm Bakanlığından belgeli konaklama tesislerinin işletilmesi amacıyla akdedilen gayrimenkul kiralama sözleşmelerinde sözleşme bedeli ve diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenmesinin mümkün olduğu hüküm altına alınmıştır.
Ayrıca yine Tebliğ ile eklenen 5. Fıkra uyarınca gümrüksüz satış mağazalarının kiralanmasına ilişkin gayrimenkul kiralama sözleşme bedeli ve diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenmesi artık mümkün olmaktadır.
3. Menkul Satış Sözleşmeleri - md.8 (9)
Tebliğ ile getirilen değişiklik uyarınca iş makinalarının satılmasına ilişkin döviz yasağı kaldırılmış olup artık bu sözleşmeler döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenebilecektir.
13 Eylül 2018 tarihinden önce akdedilmiş bulunan yolcu taşıma amaçlı ticari taşıt satış sözleşmelerinde yer alan bedellerin Türk Lirası üzerinden yeniden belirlenmesine gerek olmadığı düzenlenmiştir.
4. Menkul Kiralama Sözleşmeleri - md.8 (10)
Tebliğ ile getirilen değişiklik uyarınca iş makinalarının kiralanmasına ilişkin döviz yasağı kaldırılmış olup artık bu sözleşmeler döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenebilecektir.
B. İş Sözleşmeleri - md.8 (6) (14) (19)
Tebliğ ile Gemi Adamları’nın taraf olduğu iş sözleşmeleri döviz yasağı kapsamından çıkartılmıştır. Buna ek olarak, iş sözleşmelerine getirilen istisna kapsamında, dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye'de bulunan ortak kontrol ve/veya kontrolüne sahip bulunduğu şirketlerin de taraf olduğu iş sözleşmelerinde yer alan bedellerin döviz üzerinden belirlenebileceği düzenlenmiştir.
Ayrıca dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye'de bulunan; şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu, doğrudan veya dolaylı olarak yüzde elli ve üzerinde pay sahipliklerinin veya ortak kontrol ve/veya kontrolüne sahip bulunduğu şirketler ile serbest bölgedeki faaliyetleri kapsamında serbest bölgelerdeki şirketler tarafından akdedilen iş sözleşmelerinde yer alan bedeller ancak istisna tanınan taraf işveren ise, döviz üzerinden ya da dövize endeksli olabilecektir.
C. Hizmet Sözleşmeleri - md.8 (7) (11) (19)
Tebliğ ile hizmet sözleşmelerine getirilen istisna kapsamında, dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye'de bulunan ortak kontrol ve/veya kontrolüne sahip bulunduğu şirketlerin de taraf olduğu hizmet sözleşmelerinde yer alan bedellerin döviz üzerinden belirlenebileceği düzenlenmiştir.
Buna ek olarak dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye'de bulunan; şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu, doğrudan veya dolaylı olarak yüzde elli ve üzerinde pay sahipliklerinin veya ortak kontrol ve/veya kontrolüne sahip bulunduğu şirketler ile serbest bölgedeki faaliyetleri kapsamında serbest bölgelerdeki şirketler tarafından akdedilen hizmet sözleşmelerinde yer alan bedeller ancak istisna tanınan taraf hizmet alan ise döviz üzerinden ya da dövize endeksli olabilecektir.
Hizmet sözleşmeleri özelinde yapılan son bir değişiklik ise Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri;
- Türkiye’de başlayıp yurtdışında sonlanan,
- Yurtdışında başlayıp Türkiye’de sonlanan veya
- Yurtdışında başlayıp yurtdışından sonlanan
Hizmet sözleşmelerinin döviz üzerinden ya da dövize endeksli olarak belirlenebilmesidir.
D. Eser Sözleşmeleri - md.8 (8)
Tebliğ ile eser sözleşmelerine ilişkin de istisna getirilmiş ve döviz cinsinden maliyet içeren eser sözleşmelerinde döviz yasağı kaldırılmıştır.
E. Yazılımlara ilişkin Sözleşmeler - md.8 (11)
Eski Tebliğ’de Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri, bilişim teknolojileri kapsamında yurt dışında üretilen yazılımlara ilişkin satış sözleşmeleri ile donanım ve yazılımlara ilişkin lisans ve hizmet sözleşmelerinde sözleşme bedeli ve diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenebileceği belirtilmiş ve maddenin lafzı, yurt içinde veya yurt dışında üretilmesine bakılmaksızın donanım ve yazılımlara ilişkin her türlü lisans ve hizmet sözleşmelerindeki bedel ve ödeme yükümlülüklerinin serbestçe kararlaştırılabileceği konusunda karışıklıklara sebebiyet vermişti.
Yeni Tebliğ ile bu karışıklık ortadan kaldırılmış ve yalnızca yurtdışında üretilen donanım ve yazılımlara ilişkin her türlü lisans ve hizmet sözleşmelerindeki bedel ve ödeme yükümlülüklerinin serbestçe kararlaştırılabileceği hüküm altına alınmıştır.
F. Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Taraf Olduğu Sözleşmeler - md.8 (15) (16) (17)
Kamu kurum ve kuruluşlarının taraf olduğu döviz cinsinden veya dövize endeksli ihaleler, sözleşmeler ve milletlerarası antlaşmaların ifası kapsamında gerçekleştirilecek olan projeler dahilinde; yükleniciler ya da görevli şirketlerin ve bunların sözleşme imzaladığı tarafların üçüncü taraflarla akdedeceği veya bahsi geçen projeler çerçevesinde akdedilecek, gayrimenkul satış sözleşmeleri ve iş sözleşmeleri dışında kalan sözleşmelerde, döviz yasağı bulunmamaktadır. Anlaşıldığı üzere gayrimenkul satış ve iş sözleşmeleri için bu hüküm geçerli olmayacak olup söz konusu sözleşmeler kapsamında döviz yasağı devam etmektedir.
4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun kapsamında gerçekleştirilen işlemlere ilişkin olarak yapılan sözleşmelerde döviz yasağının olmadığı düzenlenmiştir. Eski Tebliğ düzenlemesinde yalnızca bankaların da taraf olduğu sözleşmeler istisna kapsamında idi.
CANAZ YILMAZ ATTORNEYS