Vatandaşlık Başvurusu Reddedilen Kişinin Hukuken İzleyeceği Yollar
Devletler, kimlerin kendi vatandaşı olabileceklerini veya hangi diğer ülke vatandaşlarının ne gibi prosedürler izleyerek kendi vatandaşlıklarına geçiş yapabileceklerini, düzenleyecekleri mevzuatlarla belirleme egemenliğine sahiptirler. Mevzuatımızda konuya ilişkin düzenlemelere Türk Vatandaşlık Kanunu’nda ve Nüfus Hizmetleri Kanunu’nda yer verilmiştir. Buna göre, Türk vatandaşlığı, doğumla kazanılabileceği gibi çeşitli şartların sağlanması halinde sonradan da kazanılabilmektedir. Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen kişilerin, öncelikle Türkiye’deki yerleşim yeri valiliğine yahut yurtdışındaki T.C. büyükelçiliğine, başkonsolosluğuna veya konsolosluklarına, gerekli belgeleri ibraz ederek vatandaşlık başvurusunda bulunmaları gerekir. Ancak vatandaşlık başvurusu konusunda karar verme yetkisi, münhasıran başvuruda bulunulan devletin takdir yetkisindedir. Dolayısıyla, mevzuattaki tüm şartları sağlasa dahi, kişinin vatandaşlık başvurusu, kabul veya ret kararıyla sonuçlanabilir. Bu durumda, vatandaşlık başvurusu reddedilen kişi, başvurunun türüne göre farklı prosedürler izleyerek itiraz edebileceği gibi, kararın kaldırılarak vatandaşlığa kabul edilmesi talebiyle iptal davası da açabilir. Daha açık bir ifadeyle, istisnai yolla yapılan vatandaşlık başvurusu Cumhurbaşkanı kararıyla reddedildiyse, verilen kararın kaldırılması talebiyle Danıştay nezdinde itiraz edilebilir. Vatandaşlık başvurusunu inceleme yetkisinin İçişleri Bakanlığında olduğu durumlarda ise verilecek ret kararına karşı, yetkili idare mahkemesi nezdinde idari işlemin iptali davası açılmalıdır.
İçindekiler
1. Türk Vatandaşlığının Kazanılması Halleri
2. Türk Vatandaşlığının Yetkili Makam Kararıyla Kazanılması İçin Aranan Şartlar
3. Türk Vatandaşlığının Kazanılmasında İstisnai Haller
4. Türk Vatandaşlığı Başvurusu Üzerine Yapılacak İncelemeler
5. Vatandaşlık Başvurusu Reddedilen Kişilerin İzleyebileceği Hukuki Yollar
6. Reddedilen Vatandaşlık Başvurusunun İptali Davasında Yetkili ve Görevli Mahkeme
7. Reddedilen Vatandaşlık Başvurusunun İptali Davasında Zamanaşımı
Türk vatandaşlığının doğum yoluyla kazanılmasında soy bağı ve doğum yeri esası olmak üzere iki farklı yöntem uygulanır. Türk vatandaşlığının sonradan kazanılması ise, yetkili makam kararıyla olabileceği gibi, Türk vatandaşıyla evlenme, evlat edinilme, Türkiye’de yatırımlar yapma yahut seçme hakkı gibi yollarla da mümkündür. Türk vatandaşlığı başvurusuna ilişkin verilecek başvurunun kabulü yahut reddi kararları, birer idari işlem niteliğinde olacağından, bu kararlara karşı hukuki yollara başvurulabilir.
1. Türk Vatandaşlığının Kazanılması Halleri
5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun5.maddesinde, Türk vatandaşlığının hangi yollarla kazanılabileceği genelkapsamda belirlenmiştir. Buna göre;
Türk Vatandaşlığı Kanunu
Madde 5 – (1) Türk vatandaşlığı, doğumla veya sonradan kazanılır.
Aynı kanunun bir sonraki maddesinde, doğumla kazanılan vatandaşlığın, soy bağı veya doğum yeri esasına göre kendiliğinden kazanılacağı düzenlenmiştir. Keza, doğum esasının geçerli olduğu durumlarda, doğum anından itibaren Türk vatandaşlığı hüküm ifade edecektir.
Diğer taraftan, 5901 sayılı kanun m.9 uyarınca, Türk vatandaşlığının, evlat edinilme yoluyla, seçme hakkıyla yahut yapılacak başvuru sonrasında yetkili makam kararıyla sonradan kazanılması da mümkündür. Burada önemli olan husus, Türk vatandaşlığını sonradan kazanmak adına yapılan başvurularda, tüm şartlar sağlansa dahi, vatandaşlık başvurusunu kabul veya reddetme yetkisinin münhasıran devletin elinde olduğudur. Başka bir deyişle, mevzuatta aranan tüm şartlar sağlansa bile, bu durum başvurucuya yapılan başvurunun kabul edileceğine ilişkin mutlak bir hak sağlamayacaktır. Bu husus, Türk Vatandaşlık Kanunu’nun 10. maddesinde açıkça düzenlenmiştir. Devlet, “takdir yetkisi” kapsamında, tüm şartları sağlayan başvuruları dahi reddederek, başvurucunun Türk vatandaşlığını kazanmasına engel olabilir.
2. Türk Vatandaşlığının Yetkili Makam Kararıyla Kazanılması İçin Aranan Şartlar
Kanunun 10. maddesinde yer bulduğu üzere, Türk vatandaşlığının sonradan kazanılması için, kanunun devam eden 11. maddesinde düzenlenen şartların sağlanması gerekir.
5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu
Madde 11 – (1) Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen yabancılarda;
a) Kendi millî kanununa, vatansız ise Türk kanunlarına göre ergin ve ayırt etme gücüne sahip olmak,
b) Başvuru tarihinden geriye doğru Türkiye'de kesintisiz beş yıl ikamet etmek,
c) Türkiye'de yerleşmeye karar verdiğini davranışları ile teyit etmek,
ç) Genel sağlık bakımından tehlike teşkil eden bir hastalığı bulunmamak,
d) İyi ahlak sahibi olmak,
e) Yeteri kadar Türkçe konuşabilmek,
f) Türkiye'de kendisinin ve bakmakla yükümlü olduğu kimselerin geçimini sağlayacak gelire veya mesleğe sahip olmak,
g) Millî güvenlik.
Türk vatandaşlığına geçmek isteyen ve yukarıda sıralanan şartların tamamını sağlayan bir yabancı, mevzuatta düzenlenen prosedürleri izleyerek Türk vatandaşlığı başvurusunda bulunmalıdır. Yukarıda izah edildiği üzere, başvuruya ilişkin karar verme yetkisi münhasıran Türk devletinin egemenliğinde olup şartların eksiksiz şekilde sağlanması başvurunun mutlaka kabul edileceği anlamına gelmemektedir.
3. Türk Vatandaşlığının Kazanılmasında İstisnai Haller
Yukarıda izah edilenlerden ayrı olarak, mevzuatımızda istisnai olarak düzenlenen kimi durumlarda, yabancıların Cumhurbaşkanlığı kararıyla Türk vatandaşlığını kazanmaları mümkün olabilmektedir.
Türk vatandaşlığının kazanılmasında istisnai haller
MADDE 12 – (1) Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak şartıyla Cumhurbaşkanı kararı ile aşağıda belirtilen yabancılar Türk vatandaşlığını kazanabilirler.
(a) Türkiye'ye sanayi tesisleri getiren veya bilimsel, teknolojik, ekonomik, sosyal, sportif, kültürel, sanatsal alanlarda olağanüstü hizmeti geçen ya da geçeceği düşünülen ve ilgili bakanlıklarca haklarında gerekçeli teklifte bulunulan kişiler.
b) (Ek: 28/7/2016-6735/27 md.)4/4/2013 tarihli ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununun 31inci maddesinin birinci fıkrasının (j) bendi uyarınca ikamet izni alanlar ile Turkuaz Kart sahibi yabancılar ve bunların yabancı eşi, kendisinin ve eşinin ergin olmayan veya bağımlı yabancı çocuğu.
c) Vatandaşlığa alınması zaruri görülen kişiler.
d) Göçmen olarak kabul edilen kişiler.
(2) (Ek: 19/10/2017-7039/29md.) Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek hali bulunanların talepleri Bakanlıkça reddedilir.
Bir süre öncesine kadar Bakanlar Kuruluna özgülenmiş olan bu yetki, 02.07.2018 tarihli ve 700sayılı Kanun Hükmünde Kararname m.188 ile Cumhurbaşkanına devredilmiştir.
Ayrıca, 6 Ocak2021 tarihli ve 31711 sayılı Resmi Gazete ’de “TürkVatandaşlığı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelikte DeğişiklikYapılmasına Dair Yönetmelik” yayınlanmıştır. Bu yönetmelik ile Türk vatandaşlığının yatırım yoluyla kazanılmasını sağlayan istisnai hallere ilişkin yasal düzenlemelerde birtakım değişiklikler yapılmıştır. Konuya ilişkin bilgi notumuza buradan ulaşabilirsiniz.
4. Türk Vatandaşlığı Başvurusu Üzerine Yapılacak İncelemeler
Türk vatandaşlığı başvurusunda bulunan yabancılara, Türk vatandaşlığının verilip verilmeyeceğine ilişkin bir karar verilmeden önce, kişi hakkında devlet eliyle detaylı bir araştırma yapılır. Yabancı kişinin Türk vatandaşlığına geçmek için aranan şartları sağlayıp sağlamadığının tespit edilebilmesi amacıyla, illerde, vatandaşlık başvuru inceleme komisyonu oluşturulur. Başvurucuya dair ayrıntılı araştırma ve soruşturma yapmaya yetkili organlar ve izleyecekleri yöntemler, Türk Vatandaşlığı Kanunun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik’in 72. maddesinde detaylı şekilde düzenlenmiştir. Buna göre;
Türk Vatandaşlığı Kanunun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik
Madde 72 – (1) Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen yabancı hakkında yerleşim yerinin bulunduğu güvenlik birimlerince soruşturma, Millî İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığı ile Emniyet Genel Müdürlüğünce de arşiv araştırması yapılır. Komisyon tarafından gerekli görülmesi halinde kamu görevlileri aracılığı ile soruşturma yaptırılabilir.
(2) Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen yabancı hakkında 28 inci madde uyarınca yerleşim yerinin bulunduğu güvenlik birimlerince yapılan soruşturma sonucunda evliliğin Türk vatandaşlığını kazanmak amacıyla yapılıp yapılmadığına dair olumlu veya olumsuz bir kanaate varılamaması halinde Türk vatandaşı eşin yakınlarının ifadelerine de başvurulmak suretiyle kanaat oluşuncaya kadar periyodik olarak soruşturma işlemine devam edilir.
(3) Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının usulleri ilgili kurumlarla birlikte Bakanlıkça belirlenir.
(4) Türk vatandaşlığını kazanmak veya kaybetmek isteyen kişi hakkında yapılan araştırma ve soruşturma bir yıl geçerlidir, ancak gerekli görülen hallerde bu süre beklenmeksizin yeniden araştırma ve soruşturma yaptırılabilir.
Araştırma ve soruşturmalar nihayetinde başvurucuya ilişkin toplanan bilgi ve belgeler, başvurunun yapıldığı ilde bulunan vatandaşlık başvuru inceleme komisyonu tarafından değerlendirilir. Komisyonun toplanabilmesi için, başkanın katılımı mecburi olup, ayrıca üyelerin de en az üçte iki çoğunluğunun toplantıda hazır olması gerekir. Komisyonun kararları, oy çokluğuna göre alınır. Oylarda eşitlik olması halinde, komisyon başkanının vermiş olduğu oy uyarınca karara varılır. Nihayetinde, komisyon, başvurucunun, Türk vatandaşlığını kazanmak için yabancılarda aranan şartları sağlayıp sağlamadığına ilişkin kararının da dahil olduğu vatandaşlık dosyasını İçişleri Bakanlığına gönderir. Komisyonun olumsuz görüş bildirdiği vatandaşlık başvuruları, İçişleri Bakanlığınca reddedilmektedir.
5. Vatandaşlık Başvurusu Reddedilen Kişilerin İzleyebileceği Hukuki Yollar
Yabancı kişilerin Türk vatandaşlığına geçmek için yaptıkları vatandaşlık başvurularının kabul veya reddine ilişkin verilen kararlar, bir nevi idari işlem niteliğindedir. Başvurunun reddedilmesi halinde, doğrudan yargı yoluna başvurularak dava açılması mümkün olduğu gibi, öncelikle ret kararının kaldırılması talebiyle itiraz yoluna da başvurulabilir. İtiraz, ret kararının başvurucuya tebliğ edildiği tarihten itibaren 60 gün içinde yapılmalıdır. İtiraz mercii, ret kararının kaldırılması talebine ilişkin olarak başvuru tarihinden itibaren 30gün içinde bir karar vermelidir. 30 gün içinde başvuruya ilişkin herhangi bir karar verilmemiş ise, başvuru zımnen reddedilmiş sayılacaktır. İtiraz reddedilir yahut zımnen reddedilmiş sayılırsa, başvurucunun vatandaşlık başvurusunun reddi kararının iptali talebiyle dava açma hak ve yetkisi vardır.
Bu noktada dikkat edilmesi gereken husus, ret kararının kaldırılması talebiyle hukuki yollara taşınan başvurunun, Türk Vatandaşlık Kanunu’nun 12.maddesinde düzenlenen istisnai hallerden olup olmadığıdır. Zira, Türk vatandaşlığının istisnai yolla kazanılmasına ilişkin karar verme yetkisi Cumhurbaşkanına özgülendiği için, bu neviden Cumhurbaşkanlığı kararlarının yargısal denetimi Danıştay tarafından yapılmaktadır.
Türk vatandaşlığının istisnai olmayan diğer yollarla kazanılmasına yönelik başvurunun reddedilmesi halindeyse, ret kararının tebliğinden itibaren60 gün içinde, idare mahkemeleri nezdinde iptali davası açılabilir.
6. Reddedilen VatandaşlıkBaşvurusunun İptali Davasında Yetkili ve Görevli Mahkeme
Tüm şartları sağladığı halde, vatandaşlık başvurusunun haksız şekilde reddedildiğini düşünen başvurucu, ret kararını veren idari makamın bulunduğu yerdeki idare mahkemesinde idari işlemin iptali davası açabilir. Başka bir deyişle, bu davalarda görevli mahkeme idare mahkemeleri olup yetkili mahkeme, ret kararını veren idari merciin bulunduğu yer mahkemesidir.
7. Reddedilen Vatandaşlık Başvurusunun İptali Davasında Zamanaşımı
İdari Yargılama Usulü Kanunu m.7 uyarınca, vatandaşlık başvurusunun reddi kararının iptali davası, ilgili ret kararının başvurucuya tebliğ edildiği tarihten itibaren60gün içinde açılmalıdır. 60 günlük süre, hak düşürücü nitelikte olup, bu süre dolduktan sonra açılacak davalar, hakim tarafından dosyanın esasına girilmeksizin reddedilecektir.
CANAZ YILMAZ HUKUK BÜROSU
Bu makalede yer alan açıklamalar, yazarının konu hakkındaki kişisel görüşünü yansıtmaktadır. Makaledeki bilgi ve açıklamalardan dolayı Canaz Yılmaz’a sorumluluk iddiasında bulunulamaz. Verilen bilgiler yalnızca genel amaçlıdır; kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. Bilgilerin uygulanabilirliği, güncelliği ve güvenilirliği konusunda garanti verilmemektedir. Mevzuatın sık değiştirilen ve farklı anlayışlarla yorumlanabilen yapısı nedeniyle, herhangi bir konuda uygulama yapılmadan önce konunun uzmanlarından profesyonel yardım alınmasını tavsiye ederiz.